Cập nhật những thay đổi về xu hướng nguồn nhân lực kế toán trong bối cảnh hiện nay

Trong bối cảnh tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 và hội nhập kinh tế quốc tế sâu rộng đã đem đến nhiều cơ hội cũng như thách thức đối với mọi lĩnh vực, ngành nghề ở Việt Nam nói chung và ngành kế toán, kiểm toán nói riêng. Trên cơ sở nghiên cứu cơ hội, thách thức của bối cảnh mới đối với nghề kế toán; qua bài viết MISA AMIS hướng đến phân tích xu hướng chuyển đổi số ngành kế toán và kỹ năng nghề nghiệp người làm kế toán cần có; từ đó đề xuất giải pháp phát triển nghề kế toán trong bối cảnh mới.

1. Cơ hội và thách thức đối với nghề kế toán trong bối cảnh mới hiện nay

Dưới tác động của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) và hội nhập kinh tế quốc tế đã tạo ra những cơ hội và thách thức đối với nghề nghiệp kế toán ở Việt Nam hiện nay.

Về cơ hội, có thể phân tích những tác động của CMCN 4.0 và hội nhập kinh tế quốc tế đến nghề nghiệp kế toán như sau:

• Với xu thế hội nhập kinh tế quốc tế đã thúc đẩy lưu chuyển vốn, công nghệ, lao động giữa các quốc gia, tăng cường đầu tư trực tiếp; mở ra nhiều cơ hội việc làm cho người làm kế toán. 
• Hội nhập kinh tế quốc tế cũng tạo điều kiện cho dịch vụ kế toán phát triển, trở thành dịch vụ mang tính quốc tế và khu vực. Hiện tại, để tăng thu nhập, không ít kế toán chuyển sang làm kế toán dịch hay thành tập tổ chức cung ứng dịch vụ kế toán. Để giúp công việc kế toán dịch vụ tăng thu nhập, nền tảng MISA ASP đã được thành lập nhằm kết nối Doanh nghiệp, Hộ kinh doanh, Cá nhân kinh doanh với tổ chức cung ứng dịch vụ kế toán uy tín, chất lượng, chuyên nghiệp trên toàn quốc.
• Cuộc CMCN 4.0 đã và đang mang lại những lợi thế như ứng dụng công nghệ cao, mạng lưới internet kết nối vạn vật, trí tuệ nhân tạo, robot thông minh, công nghệ blockchain, điện toán đám mây…từ đó có ảnh hưởng lớn đến chu trình, phương pháp kế toán.
• Cuộc CMCN 4.0 dựa trên nền tảng công nghệ số, tích hợp các công nghệ thông minh để tối ưu hóa quy trình kinh doanh, phương thức sản xuất… trong đó có quy trình xử lý, cung cấp thông tin cho bộ phận kế toán. Như vậy, thông qua việc kết nối của cuộc CMCN 4.0 giúp cho cho kế toán viên thu thập thông tin cần thiết một cách dễ dàng, nhanh chóng, không bị giới hạn về không gian và thời gian.
• CMCN 4.0 sẽ làm thay đổi cơ bản phương thức thực hiện các công việc của kế toán bằng việc áp dụng chứng từ điện tử, các phần mềm kế toán… Kế toán viên sẽ không còn mất quá nhiều thời gian, công sức vào việc phân loại chứng từ, xử lý nghiệp vụ kinh tế phát sinh, ghi sổ kế toán… Việc tổ chức thực hiện công tác kế toán trở nên dễ dàng, gọn nhẹ, tiết kiệm chi phí cho doanh nghiệp.
• CMCN 4.0 tác động lớn đến lĩnh vực kế toán, không chỉ là công cụ giúp các công ty kế toán nâng cao chất lượng, dịch vụ mà còn là cơ hội tiếp cận với hệ thống kế toán quốc tế, từ đó mở rộng thị trường dịch vụ kế toán thông qua kết nối internet.
•  Tiến bộ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 tác động mạnh mẽ đến việc học tập, nâng cao tay nghề, ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào công tác chuyên môn của đội ngũ kế toán, góp phần nâng cao năng suất và chất lượng lao động của kế toán viên.

 Bên cạnh những cơ hội có được từ tác động của CMCN 4.0 và hội nhập kinh tế quốc tế cũng đặt ra nhiều thách thức với nghề nghiệp kế toán.

• Để tham gia vào làn sóng dịch chuyển nguồn nhân lực kế toán kiểm toán giữa các quốc gia trong hội nhập kinh tế quốc tế, đòi hỏi nguồn nhân lực phải có trình độ cao, có thể hội nhập một cách hiệu quả trong môi trường làm việc quốc tế.
• Sự vướng mắc trong áp dụng Chuẩn mực kế toán quốc tế ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình hội nhập của kế toán Việt Nam. Mặc dù Chuẩn mực kế toán Việt Nam (VAS) đã được xây dựng theo các Chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) và phù hợp với đặc điểm nền kinh tế, tình hình doanh nghiệp Việt Nam. Tuy nhiên, giữa VAS với IAS và IFRS (Chuẩn mực Báo cáo tài chính quốc tế) hiện nay vẫn còn một khoảng cách đáng kể. Sự khác biệt lớn nhất được biểu hiện cụ thể ở nhiều khoản mục trên báo cáo tài chính lập theo IFRS đánh giá theo giá trị hợp lý hoặc giá trị có thể thu, song VAS lại ghi nhận theo giá gốc, dẫn đến giá trị tài sản và nợ phải trả của doanh nghiệp chưa phản ánh đúng diễn biến thực tế của thị trường.
• Ngoài ra, cũng chính tác động của hội nhập kinh tế quốc tế và ứng dụng công nghệ cao sẽ khiến lực lượng lao động ngành kế toán kiểm toán phải đối mặt với nguy cơ dư thừa nguồn nhân lực trình độ thấp, trong khi nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao ngày càng lớn. Về lâu dài, nếu kế toán viên không am hiểu công nghệ sẽ rất khó khăn trong việc thực hiện công việc chuyên môn. Trong khi thực tế hiện nay kiến thức, sự hiểu biết, trình độ ứng dụng công nghệ thông tin của kế toán viên vẫn còn hạn chế, chưa đồng đều, công tác đào tạo cũng chưa chuyên sâu, nhất là với những kiến thức mang tính đặc thù công nghệ, bảo mật và trí tuệ nhân tạo…

2. Xu hướng chuyển đổi số ngành kế toán

Trong kỷ nguyên công nghệ số và hội nhập kinh tế quốc tế; ngành kế toán sẽ có những xu hướng thay đổi nhất định nhằm thích ứng và bắt kịp với xu thế hội nhập; yêu cầu người làm kế toán phải làm chủ công nghệ mới; nâng cao năng suất lao động và chất lượng công việc. Cụ thể:

• Trước yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế, kế toán không chỉ dừng lại ở phạm trù quốc gia mà phải hài hòa theo nguyên tắc, thông lệ của Chuẩn mực kế toán quốc tế (IAS) và cung cấp được thông tin báo cáo tài chính theo chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế (IFRS). Tuy nhiên, do đặc điểm thể chế của từng quốc gia nên việc áp dụng các chuẩn mực này chỉ theo từng mức, từng lộ trình nhất định cho phù hợp, trên nguyên tắc hài hòa, có chọn lọc, phù hợp với năng lực, trình độ phát triển của Việt Nam trong từng giai đoạn xác định.
• Việc ứng dụng những thành tựu khoa học công nghệ của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 làm đổi mới căn bản quy trình kế toán (thu thập, xử lý, kiểm tra, phân tích, cung cấp thông tin) và phương pháp kế toán (thu nhận thông tin, phân loại, xử lý, ghi sổ, kiểm tra, đối chiếu, phân tích, cung cấp thông tin). Như vậy, khi máy móc có thể làm thay thế các công việc của kế toán sẽ yêu cầu người làm kế toán phải là người hiểu về công nghệ và sử dụng công nghệ cho công việc của mình. 
• Đồng thời, từ việc ứng dụng thành tựu của cuộc cách mạng công nghiệp 4.0, thế giới cũng ghi nhận chức năng mới, vô cùng quan trọng của người làm kế toán là tư vấn cho các nhà quản trị, nhà quản lý kinh tế…trong vấn đề quản lý tài chính, dự báo xu hướng phát triển và quản trị sự thay đổi mang lại hiệu quả hoạt động cho doanh nghiệp.

3. Kỹ năng nghề nghiệp người làm kế toán cần có trong bối cảnh mới

Từ xu hướng chuyển đổi ngành kế toán được phân tích ở trên; có thể thấy để đáp ứng được với  kỷ nguyên công nghệ số và với nhu cầu hội nhập kinh tế quốc tế, người làm kế toán chuyên nghiệp cần phải đạt được những kỹ năng cần thiết sau:

• Năng lực chuyên môn: Đòi hỏi kế toán viên chuyên nghiệp phải có kiến thức về chuẩn mực kế toán quốc tế, chuẩn mực báo cáo tài chính quốc tế…, thường xuyên trau dồi kinh nghiệm và cập nhật những thay đổi.
• Kỹ năng kế toán số, quản trị phần mềm kế toán, biết tiếp nhận thông tin, khai thác dữ liệu hiệu quả, biết bảo mật thông tin… nhằm giữ vững đạo đức nghề nghiệp, góp phần phát triển kỹ năng nghiệp vụ, kinh nghiệm cũng như tầm nhìn của các kế toán viên.
• Hiểu biết về các công nghệ đột phá: Để khai thác được giá trị của công nghệ trong việc thu thập, xử lý, lưu trữ, truy xuất dữ liệu, tổng hợp hay phân tách dữ liệu… người làm kế toán phải có hiểu biết nhất định về công nghệ đột phá như tự động hóa, trí tuệ nhân tạo, công nghệ blockchain, ngôn ngữ báo cáo kinh doanh… Nhân viên kế toán càng có kiến thức về công nghệ đột phá càng có nhiều khả năng thành công.
• Có kiến thức về kinh tế ứng dụng, tài chính học, có năng lực tư duy phản biện, phát hiện vấn đề nhằm đủ khả năng phân tích các tình huống kinh tế thực tế, phân tích chính sách, phân tích thị trường…. Ngoài ra, để sử dụng hiệu quả dữ liệu đầu ra từ các công nghệ đột phá, người làm kế toán phải có hiểu biết và khả năng phân tích trong môi trường công nghệ; bao gồm: Hiểu biết về hệ thống thông tin tích hợp (ERP), logic lập trình, khả năng trực quan hóa dữ liệu, lập mô hình phân tích, biết sử dụng các công cụ trích xuất chuyển tải dữ liệu, khả năng khai thác văn bản, biết sử dụng phần mềm kế toán và am hiểu hệ thống pháp luật.
• Các kỹ năng cá nhân như khả năng ngoại ngữ, giao tiếp, kết nối, hợp tác, đồng cảm, thương lượng, thuyết phục, lãnh đạo…Thực tế, công nghệ được sử dụng để giảm các công việc của kế toán nhưng không thể thay thế được yêu cầu về kỹ năng con người như giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề, đồng cảm… để phối kết hợp giữa mọi người trong tương tác với máy móc. Hay từ những thông tin kế toán viên phân tích được; kết hợp với kỹ năng tư vấn, thương lượng, thuyết phục hiệu quả sẽ giúp các nhà quản trị hiểu được thông tin kế toán; hiểu được thông tin mà người làm kế toán tư vấn; từ đó chấp nhận những thông tin tư vấn được cung cấp. Đặc biệt, trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế, việc trau dồi, phát triển khả năng ngoại ngữ là một trong những yếu tố quan trọng mà người làm kế toán cần hướng đến. Có vốn ngoại ngữ tốt sẽ giúp nhân viên kế toán hiểu chi tiết hơn về hệ thống pháp luật, các quy tắc, chuẩn mực quốc tế, giúp quá trình làm việc, trao đổi nội dung, làm báo cáo… diễn ra thuận lợi hơn. Như vậy, có thể thấy, kỹ năng con người ngày càng quan trọng hơn trong thời đại công nghệ phát triển mạnh mẽ và có sức lan tỏa.

4. Giải pháp phát triển nghề kế toán trong bối cảnh mới

Trên cơ sở nghiên cứu cơ hội, thách thức của bối cảnh mới đối với nghề kế toán; xu thế chuyển đổi số ngành kế toán và kỹ năng nghề nghiệp kế toán viên cần có; bài viết đề xuất một số giải pháp nhằm tận dụng tối đa những cơ hội có được từ bối cảnh mới, vượt qua những thách thức, phát triển hơn nữa nghề nghiệp kế toán. Cụ thể như sau:

⮚ Đối với Nhà nước

• Để theo kịp sự phát triển của công nghệ, các cơ quan quản lý phải chuẩn bị tốt hơn nữa cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin. 
• Các cơ quan Nhà nước cần tạo dựng, hoàn thiện đầy đủ khung pháp lý, bảo đảm sự cạnh tranh, tạo ra môi trường pháp luật tốt cho hoạt động của các công ty kế toán và tư vấn tài chính kế toán.
• Tiếp tục hoàn thiện thể chế về hoạt động kế toán, đảm bảo sự phù hợp với các nguyên tắc thị trường và cam kết trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế.
• Cấp thiết xây dựng chiến lược phát triển lĩnh vực kế toán trong cả ngắn hạn và dài hạn; tập trung phát triển đảm bảo ngành kế toán vận hành đồng bộ, hoạt động có hiệu quả, phù hợp với cơ chế thị trường và thích ứng với những tiến bộ khoa học kỹ thuật của cuộc cách mạng số. 
• Chú trọng vấn đề an ninh mạng. Đầu tư, trang bị các giải pháp về an ninh bảo mật; giám sát việc tuân thủ; phát hiện và xử lý kịp thời những lỗ hổng về bảo mật… đảm bảo bí mật thông tin kế toán.
• Tổ chức nghề nghiệp kế toán tăng cường phối hợp, hỗ trợ các cơ sở đào tạo trong việc đào tạo nguồn nhân lực kế toán chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu hội nhập. Chẳng hạn như hỗ trợ đưa các chương trình đào tạo quốc tế vào giảng dạy…

⮚ Đối với các cơ sở đào tạo

• Các cơ sở đào tạo nguồn nhân lực kế toán cần nhận thức được những tác động mạnh mẽ của bối cảnh mới đến ngành nghề, những kỹ năng cần có đối với kế toán viên; cùng với việc nghiên cứu, kế thừa mặt tích cực của các chương trình đào tạo tiên tiến trong khu vực và trên thế giới, các cơ sở đào tạo trong nước cần nghiên cứu đổi mới chương trình đào tạo kế toán, kiểm toán cho phù hợp với xu thế của thời đại. Chương trình đào tạo xây dựng theo hướng ứng dụng công nghệ thông tin, hình thành môn học Kế toán số (Digital Accounting), hướng tới phát triển các kỹ năng quan trọng như kỹ năng tư duy phản biện, phát hiện vấn đề, kỹ năng phân tích, kỹ năng làm việc nhóm…giúp sinh viên thích ứng tốt với sự thay đổi của công nghệ, làm việc hiệu quả trong môi trường quốc tế, đáp ứng yêu cầu nhân lực chất lượng cao trong thời đại mới.
• Nghiên cứu tích hợp chứng chỉ hành nghề trong chương trình đào tạo nhằm nâng cao chất lượng đào tạo gắn với yêu cầu thực tế, trang bị hành trang vững chắc cho sinh viên.
• Ngoài hình thức giảng dạy trực tiếp cho sinh viên, cần tăng cường kết hợp, sử dụng có hiệu quả các hình thức khác như đào tạo trực tuyến, thiết kế môi trường ảo để tăng tính tương tác giữa người dạy và người học… Thay đổi phương pháp đào tạo trên cơ sở lấy người học làm trung tâm; đổi mới hình thức, phương pháp đánh giá kết quả học tập theo hướng đáp ứng năng lực làm việc và đề cao tính sáng tạo của người học.
• Nâng cao chất lượng nghiên cứu khoa học trong các cơ sở đào tạo; đẩy mạnh các hoạt động nghiên cứu ứng dụng, nghiên cứu công nghệ, phương tiện dạy học…
• Xây dựng đội ngũ giảng viên có trình độ cao; thường xuyên trau dồi, cập nhật kiến thức chuyên môn, công nghệ; tham gia các lớp tập huấn, hội thảo, hội nghị… Mở rộng hợp tác với doanh nghiệp trong hoạt động nghiên cứu, tạo điều kiện để giảng viên tăng cường tiếp cận thực tế, nắm bắt thay đổi; đảm bảo kiến thức giảng dạy gắn với thực tiễn. Đồng thời, việc các cơ sở đào tạo tăng cường hợp tác, kết nối với doanh nghiệp giúp sinh viên có cơ hội giao lưu thực tế với doanh nghiệp thông qua các hoạt động ngoại khóa và có thêm nhiều lợi thế khi gia nhập vào thị trường lao động.
• Tăng cường hơn nữa đầu tư cơ sở vật chất, đáp ứng tốt yêu cầu dạy và học nhằm đảm bảo tốt chất lượng đào tạo.

⮚ Đối với người học và làm kế toán

• Bản thân người học và làm kế toán cần có ý thức chủ động trong học tập; nâng cao năng lực ngoại ngữ, tin học; trang bị những kỹ năng cần thiết (kỹ năng phân tích, tư duy phản biện, làm việc nhóm, kỹ năng giao tiếp…) đáp ứng xu thế hội nhập và cách mạng số.
• Tích cực tham gia các hoạt động ngoại khóa; diễn đàn; các nhóm trao đổi về kế toán, kiểm toán nhằm trau dồi, nâng cao trình độ.
• Tìm hiểu và sớm tự trang bị cho mình những bằng cấp, chứng chỉ quốc tế như ICAEW ACA, ACCA, CPA Úc, CPA Việt Nam…, tạo cơ hội bước chân vào thị trường lao động chất lượng cao, tiếp cận các công việc trong và ngoài nước với chế độ đãi ngộ hấp dẫn.

MISA AMIS hy vọng qua bài viết, các bạn đã nắm được những thay đổi về xu hướng nguồn nhân lực kế toán trong bối cảnh hiện nay, từ đó tự tin hơn trong công việc của mình. Chúc các anh chị và các bạn thành công!

Tác giả: Hoài Thương